พระชัยวัฒน์ พระไชยวัฒน์: 82. พระไชยวัฒน์ทองคำองค์เล็ก รัชกาลที่ 5

พระไชยวัฒน์ทองคำองค์เล็ก รัชกาลที่ 5

ราชกิจจานุเบกษา เกิดขึ้นครั้งแรกในสมัยรัชกาลที่ 5 พ.ศ.2427 พัฒนาต่อยอดมาจนถึงปัจจุบัน

พระไชยวัฒน์ทองคำองค์เล็ก รัชกาลที่ 5 ราชกิจจานุเบกษากรุงเทพมหานครในพระบรมหาราชวัง

1. ราชกิจจานุเบกษ เล่ม 4 หน้า 181 - 183 (รศ.106, พ.ศ.2430)

ข่าวพระราชทาน พระไชยวัฒน์ทองคำ (กะไหล่ทอง)

- วันจันทร์ เดือนสิบ แรมสามค่ำ ปีกุน

- ในการฉลองพระพุทธรูปประจำพระชนพรรษา(ร.5) ในพระที่นั่งบรมราชสถิตยมโหฬาร

- พระราชทานพระไชยวัฒนทองคำ(กะไหล่ทอง)องค์เล็ก และตลับทองคำ เป็นรูปตราปทุมลงยาราชาวดี สำหรับใส่พระและมีสร้อยทองคำ

พระราชทานแก่

1. พระเจ้าน้องยาเธอ พระองค์เจ้าทองแถมถวัลยวงษ 1 ชุด

2. พระเจ้าน้องยาเธอ พระองค์เจ้าวรวรรณากร 1 ชุด

3. พระเจ้าน้องยาเธอ พระองค์เจ้าศรีเสาวภางค์ 1 ชุด

เมื่อก่อนจะพระราชทาน พระไชยวัฒน์นั้นโปรดเกล้า พระราชทานพระบรมราโชวาทแก่ผู้ที่จะได้รับพระราชทาน พระไชยวัฒน์เป็นความ 3 ข้อ ทรงมีพระดำริห์ว่าผู้ที่จะได้รับพระราชทานนี้

- เป็นผู้ที่มีความเลื่อมใสในพระพุทธศาสนาอย่างมั่นคง

- เป็นผู้มีความรักใคร่ต่อบ้านเมืองและวงตระกูลของตน

- เป็นผู้มีความกตัญญูซื่อสัจจงรักภักดี ต่อใต้ฝ่าละอองธุลีพระบาท สมเด็จพระเจ้าอยู่หัว(ร.5)

"แล้วจะมีความเจริญศิริสวัสดี เป็นผลสำเร็จซึ่งสุขประโยชน์ทุกเมื่อ"

เรื่องเดิมของพระไชยวัฒน์ทองคำ(กะไหล่ทอง)องค์เล็กนี้ เดิมจะทรงพระกรุณาโปรดให้พระเจ้าลูกเธอ 4 พระองค์ที่จะเสด็จไปเรียนวิชาในเมืองอังกฤษ จึงโปรดเกล้าจะพระราชทานสิ่งสำคัญอันใดอันหนึ่งให้ทรงไลว้เป็นเครื่องรฤก บูชาในเวลาที่ต้องเสด็จไปจากประเทศสยามช้านาน ครั้นจะโปรดเกล้า

- พระราชทานพระพุทธรูปฤาสิ่งใดที่มีอยู่แล้ว ในหอหลวงก็เป็นของโตใหญ่เป็นการลำบากที่นำไปนำมาทุกสิ่งทุกอย่าง

- จึงทรงพระราชดำริห์ที่จะทรงหล่อพระพุทธรูป ที่เรียกว่าพระไชยวัฒน์ ขนาดเทียบเท่ากับทองคำหนัก 1 เฟื่อง

- ตั้งพระราชพิธีสวดมนต์ ณ วันเสาร์ เดือนแปด ขึ้นเก้าค่ำ ปีระกา (รศ104, พ.ศ.2428) สวดครบ 3 วันแล้ว

- ณ อังคาร เดือนแปด ขึ้นสิบสองค่ำ ปีระกา (รศ104, พ.ศ.2428) เป็นวันเททองหล่อในครั้งนี้ จำนวน 50 องค์(สร้างครั้งที่ 2 ในสมัยรัชกาลที่ 5)

- โปรดเกล้าให้สร้างตลับทองคำทรง(ใ่ส่)พระชัยนี้ ด้วยทองคำลงยา ตลับนั้นทำรูปและลวดลายคล้ายกับดวงตารูปประทุมอุณาโลม ประจำแ่ผ่นดินพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุาโลก แต่ตลับนี้ที่ตรงกลางเป็นแก้วเปล่าไม่มีอุณาโลม และมีสร้อยสรวมคอด้วย

- เมื่อทรงหล่อพระพุทธรูปไชยวัฒน์ 50 องค์ นี้ แล้วได้มีการสวดงนต์ฉลองพระไชยวัฒน์นี้ในวันจันทร์ เดือนแปด แรมสามค่ำ ปีระกา (รศ104, พ.ศ.2428)

- วันอังคาร เดือนแปด แรมสี่ค่ำ ปีระกา (รศ104, พ.ศ.2428) เป็นวันที่พระเจ้าลูกเธอ ทั้ง 4 พระองค์จะเสร็จออกไปประเทศยุโรป จึงทรงพระกรุณาโปรดกล้า

พระราชทานแก่

4. พระเจ้าลูกเธอ พระองค์เจ้ากิติยากรวรลํกษณ์ 1 ชุด

5. พระเจ้าลูกเธอ พระองค์เจ้ารพีพัฒนศักดิ์ 1 ชุด

6. พระเจ้าลูกเธอ พระองค์เจ้าประวิตรวัฒโนดม 1 ชุด

7. พระเจ้าลูกเธอ พระองค์เจ้าจิรประวัติวรเดช 1 ชุด

เป็นครั้งแรกที่ได้ โปรดเกล้าพระราชทานพระไชยวัฒน์จากจำนวนการสร้าง 50 องค์นี้

ต่อมาวันพฤหัสบดี เดือนแปด แรมสิบสามค่ำ ปีระกา (รศ104, พ.ศ.2428) โปรดเกล้าให้ส่งพระไชยวัฒน์ออกไปกรุงลอนดอน

พระราชทานแด่

8. พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมื่นนเรศวรฤทธิ์ 1 ชุด

9. พระเจ้าน้องยาเธอ องค์เจ้าโสณบัณฑิตย์ 1 ชุด

วันศุกร์ เดือนแปดอุตราสาตร ขึ้นหกค่ำ ปีระกา (รศ104, พ.ศ.2428)

พระราชทานแด่

10. พระองค์เจ้าสายสินิทธวงธ 1 ชุด

วันศุกร์ เดือนสิบ ขึ้นสามค่ำ ปีระกา (รศ104, พ.ศ.2428)

พระราชทานแด่

11. สมเด็จพระเจ้าบรมวงเธอ เจ้าฟ้ามหามาลา กรมสมเด็จพระบำราชปรปักษ 1 ชุด

12. พระเจ้าราชวรวงเธอกรมขุนเจริญผลภูลสวัสดิ 1 ชุด

13. สมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้าภาณุรังษีสว่างวงษกรมพระภาณุพันธุวงษวรเดช 1 ชุด

14. พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมื่นอดิศรอุดมเดช 1 ชุด

15. พระเจ้าน้องยาเธอกรมหมื่นศิริธัชสังกาศ 1 ชุด

16. พระเจ้าน้องยาเธอกรมหมื่นสรรพสิทธิประสงค์ 1 ชุด

17. พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหลวงเทวะวงษวโรประการ 1 ชุด

18. พระเจ้าน้องยาเธอกรมหมื่นสมมตอมรพันธุ 1 ชุด

วันศุกร์ เดือนสิบ ขึ้นสิบค่ำ ปีระกา (รศ104, พ.ศ.2428)

พระราชทานแด่

19. พระเจ้าน้องยาเธอกรมหมื่นประจักษศิลปาคม 1 ชุด

20. พระเจ้าน้องยาเธอกรมหมื่นดำรงราชานุภาพ 1 ชุด

วันศุกร์ เดือนสิบเอ็ด ขึ้นสิบห้าค่ำ ปีระกา (รศ104, พ.ศ.2428)

พระราชทานแด่

21. พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหลวงพิชิตปรีชากร 1 ชุด

22. พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมื่นภูธเรศธำรงศักดิ์ 1 ชุด

วันเสาร์ เดือนยี่ แรมสี่ค่ำ ปีรกาสัปตศก

พระราชทานแด่

23. สมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้าจาตุรนตรัศมี กรมพระจักรพรรดิพงษ์ เมื่อวันรับกรม 1 ชุด

วันพุร เดือนสี่ ขึ้นหกค่ำ ปีรกาสัปตศก

พระราชทานแด่

24. พระเจ้าน้องยาเธอ กรมขุนนริศรานุวัติวงษ์ 1 ชุด

***ส่วนพระองค์เจ้า สวัสดิโสภณ์ ซึ่งอยู่ที่ประเทศยุโรปไม่ได้โปรดเกล้าพระราชทานออกไปเพราะ... เมื่อ พระองค์เจ้า สวัสดิโสภณ์ จะเสด็จออกไปยุโรป โปรดเกล้าให้หล่อพระพุทธรูปทองคำ(กะไหล่ทอง)องค์เล็ก มีอาการอย่างนี้เหมือนกันแต่โตกว่า พระไชยวัฒน์ที่สร้างจำนวน 50 องค์หน่อยนึ่งได้หล่อในครั้งนั้นจำนวน 4 องค์ (สร้างครั้งแรกในสมัยรัชกาลที่ 5)

พระราชทานแก่

1. พระองค์เจ้า สวัสดิโสภณ์ 1 ชุด

--- "บันดาผู้ที่ได้รับ พระราชทานพระไชยวัฒน์ไปแล้วนี้ ถ้าไม่มีตัวลงแล้ว ถ้ามีบุตรที่สมควรจะรักษาได้ก็จะทรงพระกรุณาโปรดเกล้า พระราชทานให้เป็นที่รฤภสืบไป แต่ต้องนำกลับมาให้ทูนเกล้า ถวายให้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าพระราชทานบรมราโชวาท และพระราชทานต่อพระหัถด้วย"

2. ราชกิจจานุเบกษ เล่ม 8 หน้า 235 (รศ.110, พ.ศ.2434)

ข่าวพระราชทาน พระไชยวัฒน์ทองคำ (กะไหล่ทอง) องค์เล็ก

- วันที่ 24 กันยายน ปีเถาะ รัตนโกสินทร์ศก 110

- ร.5 เสด็จออกที่ศัลลักษณสฐาน ทรงพระกรุณาโปรดเกล้า พระราชทานพระไชยวัฒน์ ทองคำ (กะไหล่ทอง) องค์เล็กและตลับทองคำเป็นรูปตราประทุมลงยาราชาวดีและมีสร้อยทองคำ

25. แด่พระเจ้าน้องยาเธอ พระองค์เจ้าวัฒนานุวงษ์ 1 ชุด

26. พระเจ้าน้องยาเธอ พระองค์เจ้าไชยันตมงคล 1 ชุด

3. ราชกิจจานุเบกษ เล่ม 9 แผ่นที่ 26 วันที่ 25 กันยายน หน้า 199 - 201 (รศ.111, พ.ศ.2435)

การพระราชพิธีศรีสัจปานกาล พระราชทาน พระไชยวัฒน์ องค์เล็ก และเครื่องราชอิศริยาภรณ์ และตั้งองคมนตรี

- ในการพระราชพิธีศรีสัจปานกาล ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าพระราชทานพระไชยวัฒน์องค์เล็ก และเครื่องราชอิศริยาภรณ์ มหาจักรกรีบรมราชวงษ์

- วันที่ 18 กันยายน รัตนโกสินทร์ศก 111(พ.ศ.2435) ได้จัดพระแท่นมณฑล ในพระอโบสถวัดพระศรีรัตนศาสดาราม ตั้งพระขันหยก และพระเต้าต่างๆ และพาดพระแสงต่างๆ เชิญพระไชยวัฒน์ประจำรัชกาลที่ 5 ขึ้นสถิตย์และตั้งหม้อน้ำพระพุทธมนต์ตามธรรมเนียม นิมนต์พระราชาคณะผู้ใหญ่ผู้น้อย 38 องค์ พราหมณ์อ่านดุษดีสังเวย สรรเสริญพระมหามณีรัตนปฏิมากร

- วันที่ 19 กันยายน พระสงฆ์สวดมนต์ 18 รูป

- หลวงราชมุนีปลัด กรมพราหมณ์พิธี เชิญพระแสง ศร พรหม มาศ ประลัยวาต อัคนีวาต อ่านโองการแล้วเชิญลงชุบในพระขันหยกและอ่างแช่งน้ำตามแบบพรหมณ์

- ขุนวิจิตร ราชสาสนกรมพระอาลักษณ์ ประกาศแช่งน้ำ

27. ทรงสรวมสร้างมีพระไชยวัฒน์ องค์เล็ก พระราชทานสมเด็จพระบรมโอรสาธิราช 1 ชุด

4. ราชกิจจานุเบกษ เล่ม 10 หน้า 255 - 257 (รศ.112, พ.ศ.2436)

การพระราชพิธีหล่อ พระไชยวัฒน์

- ร.5 ทรงพระกรุณาโปรดเกล้า ให้ตั้งพระราชพิธีหล่อพระไชยวัฒน์ ที่วัดนิเวศน์ธรรมประวัติ

- เจ้าพนักงานได้จัดการพระอุโบสถพระแท่นมณฑลอย่างน้อย ประดิษฐานพระไชยวัฒน์ประจำรัชกาลทั้ง 5 องค์ และพระเนาวโลหะองค์หนึ่ง

- หลังพระแท่นมณฑลตั้งพานรองหุ่นพระพุทธรูป(พระชัยวัฒน์องค์เล็ก) ที่จะหล่อใหม่ ริมพระแท่นมีปืนมหาฤกษ์ มหาไชย มหาจักร์ มหาปราบยุค

- ตั้งเตียงสงฆ์ สวนภาณวาร หน้าประตูอุโบสถตรงพระแท่นมณฑล

- และตั้งกระโจมเทียนไชยหน้าเตียงสงฆ์

- ปลูกประรำที่จะหล่อพระพุทธรูป(พระชัยวัฒน์องค์เล็ก)ที่ชาลาหน้าพระอุโบสถ มีศาลเทพารักษ์สูงเพียงตาสำหรับโหรบูชาเทพดาทั้ง 4 ทิศ

- วันที่ 19 สิงหาคม รศ.112 พ.ศ.2535 เป็นวันเริ่มการพิธี พระสงฆ์ 10 รูปเจริญพุทธมนต์ สจิตบริต

- วันที่ 20 สิงหาคม ร.5 เวลาย่ำรุ่งครึ่ง เสด็จประทับในพระอุโบสถวัดนิเวศน?ืธรรมประวัติ พระสงฆ์ราชาคณะผู้ใหญ่ผู้น้อย และพระพิธีธรรมรวม 30 รูป

- พระสงฆ์สวดคาถา เจ้าพนักงานประโคมแตรสังข์ พิณพาทย์พร้อมกัน พระสงฆ์ในวันนี้มีการผลัดกันสวดพุทธภิเษก พระราชาคณะนั่งปรกประจำเทียนไชย

- วันที่ 21 เวลาเช้า 4 โมง พระสงฆ์รับพระราชทาฉัน เวลาค่ำเจริญพระพุทธมนต์

- วันที่ 22 พิธีเหมือนวันที่ 21

- วันที่ 23 เวลาเช้า 3 โมงครึ่ง ร.5 ทรงเททองหล่อพระไขยเนาวโลหองค์ใหญ่ 1 องค์ พระไชเนาวโลหะองค์เล็ก 1 องค์ พระไชยวัฒน์องค์เล็กหล่อ 25 องค์ (สร้างพระชัยวัฒน์ครั้งที่ 3ในสมัย ร.5) และหล่อพระพุทธรูปประจำพระชนม์พรรษาปี 2435 จำนวน 1 องค์

- พระสงฆ์สวยไชยมงคล เจ้าพนักงานประโคมดุริยดนตรี และยิงปืนมหาฤกษ์ มหาไชย มหาจักร์ มหาปราบยุคสลุด 21 นัด

- วันที่ 24 เวลาเช้า 5 โมงเศษเจ้าพนักงานและกรมการกรุงเก่าได้สมโภชพระพุทธรูปที่หล่อใหม่ตามธรรมเนียม

1. พระ ราชทาน พระไชยวัฒน์แด่ สมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้ามหาวชิราวุธ( ร.6) ทรงสรวมสร้อมทองคำ มีตลับทองคำลงยาราชาวดี บรรจุพระไชยวัฒน์ 1 ชุด

5. ราชกิจจานุเบกษ เล่ม 11 หน้า 264 (รศ.113, พ.ศ.2437)

การฉลอง พระไชยวัฒน์

- วันที่ 14 พฤศจิกายน รศ.113 พ.ศ.2437 โปรดเกล้าให้จัดการฉลองพระไชยวัฒน์ 26 องค์ ที่หล่อพระราชวังบางปิน ที่พระที่นั่ง อมรินทร วินิจฉัย (สร้างพระชัยวัฒน์ครั้งที่ 4ในสมัย ร.5)

- เจ้าหน้าที่ได้เชิญพระชัยวัฒน์ประจำรัชกาลที่ 5 และพระชัยวัฒน์ 26 องค์ ขึ้นประดิษฐานบนพระที่นั่งเสวตรฉัตร ถัดออกมาตั้งพระแท่นมีเทียน 26 เล่ม เครื่องนมัสการตามธรรมเนียม

- เวลา 4 ทุ่มเศษ พระสงฆ์ 26 รูป เจริญพระพุทธมนต์

- วันที่ 15 พฤษจิกายน ช่วงเข้ามีเลี้ยงพระสงฆ์และเจริญพุทธมนต์

พระราชทาน พระไชยวัฒน์

1. สมเด็จพระบรมโอรสาธิราช 1 องค์

2. สมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอพระองค์ละองค์

3. และสมเด็จพระเจ้าลูกเธอพระองค์ละองค์

- ในการนี้มีดอกไม้เพลิงทั้ง 2 เวลา

6. ราชกิจจานุเบกษ เล่ม 14 หน้า 69 (รศ.116, พ.ศ.2440)